Union Professionnelle d'Architectes
Beroepsunie Van Architecten

Verklaring van Krakau (2024) (vertaling)

Nieuw Europees Bauhaus: Erfgoed & Transformatie

Wat we vandaag bouwen en renoveren, moet het culturele erfgoed van de toekomst worden. Wat we vandaag afbreken is voor altijd verloren!

PREAMBULE

Europa heeft een rijk en veelzijdig gebouwd erfgoed, dat de lange en complexe geschiedenis van het continent weerspiegelt. Slechts een zeer klein deel van dit erfgoed staat op de monumentenlijst en wordt wettelijk beschermd. Toch heeft een aanzienlijk deel van onze gebouwde omgeving een belangrijke culturele en architectonische waarde, waaronder elementen die in de tweede helft van de 20e eeuw zijn gebouwd. De waarde van dit recentere erfgoed wordt nog steeds onderschat en onvoldoende erkend.

Ons gebouwde erfgoed staat voor veel serieuze uitdagingen, vooral door de effecten van klimaatverandering, maar ook door verwaarlozing, onbruik, ongeschikte ontwikkeling, gebrek aan onderhoud, renovatie van slechte kwaliteit en gebrek aan financiering. Het behoud, de restauratie, de aanpassing en het hergebruik van dit gebouwde erfgoed levert veel voordelen op voor de burgers en de samenleving als geheel, voor de huidige en toekomstige generaties. Dit vereist echter voortdurende inzet en investeringen van overheden, gemeenschappen, professionals en het maatschappelijk middenveld.

Door de complexiteit van onze natuurlijke en gebouwde habitat en ecosysteem tot een ongekend hoog niveau van politieke prioriteit te verheffen, nodigt de New European Bauhaus ons, individueel en collectief, uit om onze leefruimtes - zowel in stedelijke als landelijke gebieden - opnieuw te verbeelden om ze duurzamer, inclusiever en mooier te maken, terwijl ze hun erfgoedkarakteristieken, geschiedenis en waarden terdege beschermen en inspelen op de behoeften van lokale gemeenschappen.

De transformatie van ons gebouwde erfgoed vereist een andere houding ten opzichte van onze gebouwde omgeving; een houding die ons gebouwde erfgoed beschouwt als een levende omgeving en een cultureel bezit dat bewaard moet worden, maar dat ook kan worden herwerkt en opnieuw gemodelleerd, indien nodig, als antwoord op de sociale, culturele, ecologische en economische behoeften van onze tijd. Op deze manier kan ons gebouwde erfgoed op een zinvolle en creatieve manier bijdragen aan de behoeften van de hedendaagse samenleving en zo op een duurzame en inclusieve manier worden bewaard en/of aangepast ten behoeve van de huidige en toekomstige generaties.

LEIDENDE PRINCIPES

Om dit proces te ondersteunen hebben de Architects’ Council of Europe, Europa Nostra en ICOMOS hun stemmen en krachten gebundeld om de volgende 7 leidende beginselen vorm te geven en te promoten:

1.    De renovatie en het hergebruik van het bestaande gebouwenbestand bevorderen
In Europa wordt 75% van ons gebouwde erfgoed als energie inefficiënt beschouwd en alle EU-lidstaten hebben te maken met een huisvestingscrisis, die wordt gekenmerkt door een tekort aan betaalbare woningen, een kwaliteitsverlies van nieuwbouw en de slechte kwaliteit van een aanzienlijk aantal bestaande woningen.

Om te slagen moeten de renovatiegolf van de Europese Green Deal en het komende Europese plan voor betaalbare huisvesting een holistische aanpak hanteren en de culturele en erfgoeddimensies van onze gebouwde omgeving omarmen. Zo'n benadering zou een inspiratiebron en motor moeten zijn voor kwalitatieve planningsprocessen en kwaliteitsprojecten, waarin een goede balans wordt gezocht tussen erfgoedelementen en nieuwe interventies die gericht zijn op de uitdagingen van vandaag en de behoeften van alle gemeenschappen.

In een tijd waarin Europa wordt geconfronteerd met een huisvestingscrisis, staan miljoenen vierkante meters leeg, worden slecht onderhouden of gesloopt. Het is van cruciaal belang om de levensduur van bestaande gebouwen te verlengen om de koolstof die ze belichamen te besparen, het afval dat ontstaat door hun sloop te vermijden, het verbruik van nieuw land te vermijden en hun prestaties te verbeteren. Er moet een voorkeur zijn voor hergebruik boven vervanging (www.houseeurope.eu) : haalbaarheidsstudies moeten altijd worden uitgevoerd om het potentieel voor renovatie, functionele opwaardering en aanpassing aan nieuwe behoeften grondig te onderzoeken, in een respectvolle en creatieve dialoog met de erfgoeddimensie van deze gebouwen.

2.    Profiteer van innovatie en traditionele kennis
Nieuwe technologieën en innovatie zijn van cruciaal belang voor het behoud en de transformatie van ons gebouwd erfgoed. Tegelijkertijd mag het streven naar 'nieuwe' oplossingen het enorme potentieel van traditionele kennis en knowhow niet negeren of in gevaar brengen. Vandaag de dag heeft de bouwkunst, die eeuwenlang is ontwikkeld, ons iets te leren, vooral over de vitale interacties tussen gebouwen en hun natuurlijke en sociale omgeving en het lokale klimaat. Zowel het gebruik van dit soort kennis in hedendaagse contexten als de toepassing van nieuwe technologieën in traditionele contexten moet worden nagestreefd. Er moet echter prioriteit worden gegeven aan traditionele architectuur en ontwerpoplossingen, evenals aan traditionele en, voor zover mogelijk, hergebruikte bouwmaterialen, uitgevoerd met behulp van eenvoudige, low-tech en lokaal beproefde technieken.

3.         Bijscholen van architecten en erfgoedprofessionals
De transformatie van ons gebouwd erfgoed kan alleen het resultaat zijn van het werk van bekwame professionals. Maar het is ook afhankelijk van de kwaliteit van administratieve, beleids- en besluitvormingsprocessen. We moeten nieuwe generaties professionals, bouwers, planners, managers en besluitvormers creëren die de kernwaarden van de New European Bauhaus onderschrijven, namelijk het ondersteunen van de overgang naar een duurzamere, inclusievere en mooiere gebouwde omgeving. Het is van cruciaal belang om innovatieve onderwijs- en opleidingsmodellen te ontwikkelen voor architecten en erfgoedprofessionals die een grotere synergie bevorderen tussen kunst, architectuur, landschapsarchitectuur, behoud van erfgoed, interieurontwerp, ruimtelijke ordening en vakmanschap.

4.    Co-creëren met mensen, niemand achterlaten
Om succesvol en duurzaam te zijn, moet de transformatie van ons gebouwd erfgoed tot stand komen met bijdragen van alle belanghebbenden op een democratische en inclusieve manier. Het is essentieel om iedereen erbij te betrekken - vooral gebruikers en bewoners, inclusief jongeren - vanaf het begin van elke financiële investering en planningsproces van interventie op gebouwd erfgoed om ervoor te zorgen dat de interventie tegemoet komt aan de behoeften en aspiraties van lokale gemeenschappen. Zulke debatten stimuleren sociale interactie en de verantwoordelijkheid van de samenleving voor cultureel erfgoed, dat zowel lokaal als Europees is. Het opbouwen van de capaciteit van mensen om verantwoordelijkheid te nemen moet de kern vormen van elk ontwerpproces, om samen duurzame kwaliteitsplaatsen te creëren die duurzaam, inclusief en mooi zijn voor het welzijn van iedereen.

5.    Kwaliteit uitroepen tot kernbeginsel van bestuur en financieringsmechanismen
De opwaardering van ons gebouwde erfgoed naar de huidige normen op het gebied van duurzaamheid, toegankelijkheid, veiligheid en energie-efficiëntie staat voor tal van uitdagingen. Als de plannings- en bouwvoorschriften op een strikte en automatische manier worden toegepast, kunnen ze de duurzame aard van historische constructies ondermijnen, maar ze kunnen ook verhinderen dat creatieve oplossingen ontstaan, waardoor de waarden die in erfgoedplaatsen verankerd zijn, verloren gaan. Flexibiliteit moet worden ingebouwd in planning en lokale overheidsinstanties.

Zoals gesteld in het recente Europa Nostra Boekarest Manifest, For Quality-Driven Cultural Heritage Practice in Europe, is het verdedigen van kwaliteitsvolle principes in alle bestuurs- en financieringsmechanismen essentieel, van de fase vóór de projectbeoordeling tot de aanbesteding, de uitvoering en de evaluatie na afloop van het project.

De New European Bauhaus en het Davos Baukultur Process, evenals de Europese Kwaliteitsprincipes van ICOMOS voor door de EU gefinancierde interventies en hun rapport Future of our Past bieden uitstekende hulpmiddelen om het bewustzijn onder alle belanghebbenden te vergroten en te zorgen voor kwaliteitsgerichte projecten, waarbij renovatie en hergebruik van het bestaande gebouwenbestand worden bevorderd. Door ons te houden aan kwaliteitsprincipes kunnen we ervoor zorgen dat ons gebouwde erfgoed behouden blijft voor toekomstige generaties en tegelijkertijd voldoet aan hedendaagse behoeften.

6.    Kennis delen en van elkaar leren
In heel Europa bestaan duizenden uitstekende praktijken van transformatie van ons gebouwd erfgoed, zoals onder andere blijkt uit de laureaten van de European Heritage Awards/Europa Nostra Awards, de EU-prijs voor hedendaagse architectuur/Mies van der Rohe Awards en ook de New European Bauhaus Prizes. De Europese Unie moet kennisoverdracht stimuleren en peer-learningacties ondersteunen die erop gericht zijn overheden, vakmensen, investeerders en het maatschappelijk middenveld te helpen om te leren van beste praktijken en om van elkaar te leren, in het verlengde van het initiatief voor peer-learning Living Spaces , dat lokale en regionale overheden in staat heeft gesteld om te leren hoe ze architectuurbeleid en -projecten van hoge kwaliteit kunnen plannen en uitvoeren.

7.    Ons gebouwde erfgoed aanpassen aan risico's en zorgen voor voldoende paraatheid
De aanpassing van ons gebouwd erfgoed aan de gevolgen van de klimaatverandering is een dringende noodzaak, gedreven door de toenemende impact van milieuveranderingen op historische structuren en culturele landschappen. Het is essentieel om kwetsbaarheidsanalyses uit te voeren om de specifieke risico's te identificeren die klimaatverandering inhoudt voor historische structuren en om uitgebreide aanpassingsplannen te ontwikkelen die strategieën schetsen om het gebouwde erfgoed te beschermen en aan te passen aan de uitdagingen van het veranderende klimaat.
Gewapende conflicten veroorzaken ook rechtstreekse fysieke schade aan culturele erfgoedsites. Preventieve maatregelen zoals documentatie en digitale bewaring kunnen deze impact verzachten, in die zin dat ze onschatbare bronnen zijn voor de restauratie en wederopbouw na een conflict. Gebouwd erfgoed is een essentiële hulpbron voor duurzaam cultureel, sociaal, ecologisch en economisch herstel. Wederopbouw na een conflict moet voorrang geven aan de restauratie van culturele erfgoedsites, om zo zowel de fysieke wederopbouw als de psychologische en sociale genezing van de getroffen gemeenschappen te bevorderen.

OPROEP TOT ACTIE

De Architects’ Council of Europe, Europa Nostra en ICOMOS roepen de aanstaande Europese Commissie, de onlangs gekozen leden van het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en haar lidstaten, alsmede hun steden en regio's op om :

- de Europese richtlijn inzake overheidsopdrachten te verbeteren om kwaliteitsbeginselen te verankeren en innovatieve benaderingen te bevorderen, waaronder architecturale ontwerpcompetities - ervoor te zorgen dat de beslissingen van openbare aanbesteders gebaseerd zijn op kwaliteitscriteria en het algemeen belang in plaats van economische kortetermijnoverwegingen.

- Een holistische, kwaliteitsgedreven en culturele benadering hanteren bij de ontwikkeling van het komende Europese plan voor betaalbare huisvesting - om ervoor te zorgen dat huisvesting niet alleen voorziet in basisbehoeften, maar ook sociale integratie en gemeenschapswelzijn bevordert en de diverse culturele en historische contexten van Europese steden respecteert.

- De strategie van de Renovatiegolf en de herziening van de Energie Prestatie van Gebouwen-richtlijn uitvoeren in de geest van de kernwaarden en beginselen van de New European Bauhaus en in overeenstemming met het Davos Baukultur-kwaliteitssysteem - om ervoor te zorgen dat renovaties van gebouwen niet alleen energie-efficiënt zijn, maar ook mooi, duurzaam en inclusief, en een gevoel van saamhorigheid en welzijn bevorderen.

- Kwaliteit als kerndoelstelling opnemen in alle EU-beleidslijnen en financieringsprogramma's die van invloed zijn op het gebouwde erfgoed, zoals het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het Cohesiefonds en het komende Cultuurkompas - om te zorgen voor hoge normen op het gebied van governance en project- en programmabeheer;

- Doorgaan met het ondersteunen van kennisoverdracht en intercollegiaal leren tussen Europese overheden op het gebied van hoogwaardige architectuur en gebouwde omgeving, via het programma Creatief Europa, in het verlengde van het initiatief “Living Spaces”, en voorzien in adequate onderwijs- en opleidingsprogramma's voor alle generaties professionals via Erasmus+;

- Alle bovengenoemde leidende beginselen en kwaliteitscriteria opnemen in de uitbreidings- en nabuurschapsstrategie van de EU, met inbegrip van de financiële steun via het instrument voor pretoetredingssteun (IPA), alsook in de toekomstige mediterrane strategie van de EU, om een duurzame en inclusieve aanpak van de stedelijke en plattelandsontwikkeling in de partnerlanden van de EU aan te moedigen, met inachtneming van de fundamentele waarden van de EU.

HULPBRONNEN (in het engels)

- Europa Nostra Bucharest Manifesto, For Quality-Driven Cultural Heritage Practice in Europe, November 2024
- European Commission, Recommendations from the European Commission-led expert group on the safeguarding of cultural heritage in Ukraine, November 2024
- ACE Manifesto on the New European Bauhaus, January 2024
- ACE Statement, Upskilling to deliver high-quality, architecture for a beautiful, sustainable and inclusive environment, April 2023
- OMC Group report of Member States’ experts, Strengthening cultural heritage resilience for climate change - Where the European Green Deal meets cultural heritage, September 2022
- ACE Statement, For affordable and quality housing, May 2022
- New European Bauhaus Collective, Statement on Public Procurement, 2022
- OMC Group report of Member States’ experts, Towards a shared culture of architecture - Investing in a high-quality living environment for everyone, October 2021
- ACE Statement, A sustainable, fair and beautiful built environment to address the climate and biodiversity crisis, October 2021
- Europa Nostra, in close cooperation with ICOMOS and the Climate Heritage Network, supported by the European Investment Bank Institute and the Creative Europe programme of the European Union European Cultural Heritage Green Paper, March 2021
- Europa Nostra Statement, Cultural Heritage as an integral dimension of the “New European Bauhaus” initiative, December 2020
- ICOMOS, European Quality Principles for EU-funded Interventions with potential impact upon Cultural Heritage, November 2020
- New European Bauhaus Collective Statement, Making the Renovation Wave a Cultural Project, November 2020
- ICOMOS report, Future of Our Pasts: Engaging Cultural Heritage in Climate Action, July 2019
- Leeuwarden Declaration, Adaptive re-use of the built heritage: Preserving and enhancing the values of the built heritage for future generations, November 2018
- Davos Declaration, Towards a high-quality Baukultur for Europe, January 2018
- ICOMOS, Guidance on Post Trauma Recovery and Reconstruction for World Heritage Cultural Properties, 2017

bron : https://ace-cae.eu/wp-content/uploads/2024/12/ACE-Europa-Nostra-ICOMOS-joint-statementV15122024.pdf